Dla nich świat nie ma tajemnic – znamy laureatów konkursu Explory!

Magnetyczne materiały dla robotyki, kwantowe sposoby na detekcję plastiku w wodzie, antykradzieżowe zabezpieczenia ze światłowodów czy bakterie zastępujące sztuczne nawozy – to projekty nastoletnich naukowców, które w Gdyni docenili jurorzy Konkursu Naukowego Explory! Najlepsi otrzymali nagrody finansowe, które pozwolą im kontynuować swoje badania, a także przepustkę na międzynarodowe targi naukowe ISEF. Wśród finalistów znalazły się dwa projekty uczniów z gdyńskich liceów.

Finał Konkursu Explory to w zasadzie podsumowanie całego wydarzenia, które przez kilka dni skupia w Gdyni najzdolniejszych młodych naukowców z całego kraju – Gdynia Explory Week.

Przypomnijmy, że od 22 października (gdy rozpoczął się tzw. Przystanek Gdynia) aż do 24 października (finał konkursu i SHOTx) nastoletni innowatorzy prezentowali swoje pomysły i szukali kolejnych inspiracji, m.in. w Pomorskim Parku Naukowo-Technologicznym Gdynia.  

Najlepsi młodzi naukowcy spotkali się w Gdyni

Wspomniany konkurs to natomiast jedna z najważniejszych inicjatyw wpisujących się w nurt tzw. edukacji STEAM (skrót od słów „science”, „technology”, „engineering”, „arts” i „mathematics”, czyli nauki, technologii, inżynierii, sztuki i matematyki). To podejście, które pomaga wyłonić spośród uczniów umysły gotowe na zmienianie świata – wynajdywanie nowatorskich technologii czy opracowywanie rozwiązań odpowiadających na potrzeby współczesnego społeczeństwa.

Wcześniej wszystkie z finałowych projektów – łącznie 35 rozwiązań i badań, które przebrnęły przez wcześniejsze etapy konkursu – przeszły wnikliwą ocenę jurorów (łącznie kilkunastu ekspertów) oraz partnerów konkursu.

Najlepsi mogą liczyć na konkretne wsparcie ich idei, bo czekały m.in. nagrody finansowe sięgające 15 tysięcy złotych, ale i przepustki na prestiżowe, międzynarodowe targi Regeneron ISEF (International Science and Engineering Fair) w Stanach Zjednoczonych.

Od jurorów wiem, że projekty były przewspaniałe, wręcz genialne, i bardzo trudno było dokonać wyboru. Mam nadzieję, że – choć nagrody nie powędrują do wszystkich – to jednak sama obecność w finale już jest pewną nagrodą, bo można podzielić się tym, co wypracowywaliście wspólnie z szerszym gronem – mówiła podczas gali Konkursu Explory 2025 wiceprezydentka Gdyni Oktawia Gorzeńska.

Warto wspomnieć, że w finałowym gronie w tym roku znalazły się też dwa projekty z gdyńskimi akcentami:

„Drinkwise – system monitorujący nawodnienie oraz podaż składników mineralnych” autorstwa Darii Gelety, Kornelii Wieczorek i Oskara Krawczyka (łączone siły III Liceum Ogólnokształcącego w Gdyni i Zespołu Szkół nr 1 w Kozienicach);

„NeuroSoil – interakcje bakterii glebowych produkujących GABA z roślinami” autorstwa Laury Grafińskiej i Tomasza Gerki z VI Liceum Ogólnokształcącego w Gdyni.

Explory to festiwal nauki i innowacji, bardzo ważny dzisiaj, szczególnie w czasach, kiedy zmiana tak mocno nas dotyka, a problemy, z którymi mierzymy się w naszym społeczeństwie i które pojawiają się w różnych obszarach życia, oczekują nowych rozwiązań. Nowych, czyli innowacyjnych. Dlatego spotkania młodych naukowczyń i naukowców, innowatorek i innowatorów, którzy mogą zaprezentować swoje unikatowe projekty, są tak ważne. Mam nadzieję, że idea Explorów, która od 14 lat ma miejsce w Gdyni, będzie jeszcze bardziej pączkowała w naszym mieście, że będziemy ją rozwijali, jak choćby poprzez festiwale nauki, które już przed nami w kolejnych tygodniach – powiedziała Oktawia Gorzeńska, wiceprezydentka Gdyni.

Gala pełna emocji i nowych szans

Finałową galę konkursu, która odbyła się w piątek (24 października) w centrum konferencyjnym PPNT Gdynia, transmitowano na żywo na platformie YouTube.

Zapis transmisji z gali Konkursu Explory 2025 / YouTube

Podczas gali wręczono nie tylko nagrodę główną oraz wyłoniono reprezentantów Polski na wspomniany ISEF w amerykańskim Phoenix, ale uhonorowano także finalistów nagrodami specjalnymi – w tym przyznawaną przez Prezydent Miasta Gdyni oraz przyznawaną przez Uniwersytet Morski w Gdyni.

Ostatecznie jurorom najbardziej przypadł do gustu projekt polegający na opracowaniu własnego, magnetycznego materiału, który mógłby sprawdzić się w tzw. robotyce miękkiej. Jego autor, Emil Pająk z V LO w Gliwicach, sięgnął po nagrodę główną wartą 15 tys. złotych, wyjazd do Stanów Zjednoczonych oraz nagrodę specjalną gdyńskiej uczelni.

Kiedy oglądałem pozostałe projekty finalistów, naprawdę do samego końca nie byłem w stanie stwierdzić, które projekty tak naprawdę wygrają. Wszystkie były naprawdę niesamowite i każdy z nas włożył w swoje badania ogrom pracy – powiedział na scenie Emil Pająk.

Emil Pająk (z mikrofonem) w tym roku zdobył najwięcej nagród (fot. Kamil Złoch)

„Miejski” laur, czyli nagrodę specjalną przyznawaną przez prezydent Gdyni, otrzymali natomiast lokalni reprezentanci w finale – duet licealistów z VI LO w Gdyni, Laura Grafińska i Tomasz Gerka. Ich pomysł to, w wielkim uproszczeniu: skorzystanie z bakterii, które potencjalnie mogą zastąpić sztuczne nawozy w uprawie roślin.

Laureaci nagrody specjalnej przyznawanej przez prezydent Gdyni, Tomasz Gerka i Laura Grafińska, na scenie z wiceprezydentką Gdyni Oktawią Gorzeńską (fot. Kamil Złoch)

Naturalna alternatywa dla nawozów „made in Gdynia”

Laura Grafińska i Tomasz Gerka (na zdjęciu) podczas prezentacji swojego projektu na scenie w PPNT Gdynia (fot. mat. VI LO w Gdyni / Facebook)

O tym, jakie szkody może nieść za sobą nadmierne nawożenie upraw, przekonał się w praktyce każdy, kto chociażby… doświadczył zakwitu sinic na letnich kąpieliskach. Nie wspominając o degradacji gleby czy o lokalnych rolnikach, których dochody w dużej mierze są zależne od cen syntetycznych nawozów.Nastolatkowie z Gdyni doskonale o tym wiedzą, zauważyli problem do rozwiązania i wpadli na drogę, która najprawdopodobniej okaże się skuteczna.

Wykorzystujemy naturalne rozwiązania, którymi są bakterie produkujące związki mogące promować wzrost roślin – wyjaśnia Laura Grafińska z VI LO w Gdyni. – Nasze rozwiązanie jest nie tylko zrównoważone, ale również ekonomicznie opłacalne. Wykorzystuje 25 razy mniej energii niż komercyjne nawozy sztuczne, ale również jest praktycznie całkowicie pozbawione emisji i stanowi znacznie bardziej naturalną alternatywę dla roślin. Omijamy takie skutki uboczne, jak np. eutrofizacja wód gruntowych i źródeł wód pitnych – rozwija Tomasz Gerka, współautor projektu.

Skąd wziął się pomysł na tak specjalistyczny obszar badań i rozwinięcie idei? Duża w tym zasługa nauczycieli z VI Liceum Ogólnokształcącego, Alicji Plisińskiej i Grzegorza Zagulskiego, którzy pomogli duetowi licealistów w rozwinięciu potencjału. Sami przyznają jednak, że na początku zadecydowała po prostu… pasja, którą połączyli z zalążkami wiedzy.

Jestem ogromną pasjonatką neurobiologii, więc zagłębiając się po prostu w literaturę, dowiedziałam się o takiej możliwości, że bakterie mogłyby stymulować w jakiś sposób wzrost roślin – wyjaśnia Laura. – Ja wywodzę się z rodziny, która ma gospodarstwo rolnicze i takie problemy, jak np. ceny nawozów, które trzy lata temu były w bardzo dużym kryzysie i osiągały szczytowe poziomy. To jest coś, na co rolnicy nie mogą sobie pozwolić. Dlatego też chcielibyśmy promować te rozwiązania, które będą dla rolników lepsze – mówi Tomasz.

Co dalej? Nagroda specjalna daje Laurze i Tomaszowi dostęp do dobrego zaplecza badawczego w gdyńskim PPNT – mowa o Bio Laboratorium, które wydaje się wręcz stworzone pod ich potrzeby.Planują m.in. profesjonalną analizę biochemiczną. W swoich najbliższych planach uwzględniają też „dodanie” do prób innych gatunków roślin (na razie bazowali na rzodkiewce) i praktyczne testy na rzeczywistych uprawach. Cel? Ich marzeniem jest komercjalizacja projektu, czyli udostępnienie go – w gotowej formie – rolnikom.

Więcej o projekcie Laury Grafińskiej i Tomasza Gerki z VI LO można przeczytać na konkursowej podstronie.

Lista zwycięzców Konkursu Naukowego Explory 2025

• Nagroda Główna Konkursu Explory 2025 (ufundowana przez ORLEN S.A ORLEN Art & Science ) – Emil Pająk (V LO w Gliwicach) – „Magnetyczne materiały z pamięcią kształtu jako przyszłość robotyki miękkiej”
• Reprezentacja Polski na Regeneron ISEF 2026 w Phoenix (USA) – Emil Pająk (V LO w Gliwicach), Jagoda Sułek (II LO im. Stefana Batorego w Warszawie), Marta Truszczyńska i Paulina Duszyńska (Liceum w Chmurze w Poznaniu)
• Nagrody Zrównoważonego Rozwoju Explory 2025 (Fundacja Zaawansowanych Technologii):
• Człowiek i Społeczeństwo: Marta Truszczyńska i Paulina Duszyńska – „BioBloom – Mikroalgi jako źródło substancji bioaktywnych w farmakologii”
• Gospodarka i Bezpieczeństwo: Jan Lewandowski, Paweł Rasiński, Piotr Pawłowski – „Badanie światłowodu pod kątem przydatności do zabezpieczeń antykradzieżowych”
• Klimat i Środowisko: Jagoda Sułek – „MarineSpectra: kwantowe innowacje w detekcji mikro- i nanoplastiku w wodach”
• Nagroda Specjalna Prezydenta Miasta Gdyni – Laura Grafińska i Tomasz Gerka (VI LO w Gdyni) – „NeuroSoil – Neurotransmitery GABA w rozwoju roślin” (nagroda obejmuje wsparcie merytoryczne i infrastrukturalne projektu badawczego w Bio Laboratorium PPNT Gdynia)
• Nagroda Specjalna Uniwersytetu Morskiego w Gdyni – Emil Pająk – „Magnetyczne materiały z pamięcią kształtu jako przyszłość robotyki miękkiej”
• Nagroda Specjalna Fundacji Adamed – Adamed SmartUP – Jagoda Sułek – „MarineSpectra: kwantowe innowacje w detekcji mikro- i nanoplastiku w wodach”
• Nagroda Specjalna Marszałka Województwa Dolnośląskiego (Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego) – Filip Dubaniewicz, Mykhailo Dolinskyi, Karol Podstawka – „Aqua-wing”
• Nagroda Publiczności Explory 2025 – Krzysztof Tomalak i Damian Frankiewicz (Ostrów Wielkopolski) – „Insulin Fridge”

Więcej informacji, w tym bardziej szczegółowe opisy konkursowych projektów młodych naukowców z całej Polski, można znaleźć na stronie internetowej konkurs.explory.pl.